Beelddenkers & HSP

Facebook is in Nederland het populairste sociale medium. Zo’n 7,9 miljoen Nederlanders gebruiken het. En velen van hen nog heel intensief ook. Geen wonder dat steeds meer onderzoeken aantonen dat Facebook ‘real life’ consequenties heeft. Positieve, maar ook zeker negatieve. Hoe werkt dat en moeten we ergens voor vrezen?

‘Ontvrienden’ op de wereldwijd bekende netwerksite heeft bijvoorbeeld consequenties voor het ‘echte leven’. De gevolgen van de simpele klik op de knop ‘Verwijderen als vriend’ reiken verder dan alleen cyberspace. Dat bleek uit recent onderzoek van de University of Colorado Denver. Welke gevolgen heeft ‘ontvrienden’? En nog belangrijker: welke gevolgen kan gebruik van deze verslavende website nog meer hebben voor uw echte leven? Waarom hechten wij zoveel waarde aan een profiel op het internet? Moeten we bij alles wat we posten rekening houden met wat anderen daarvan zouden kunnen denken? En waarom zijn we zo nieuwsgierig naar het leven van anderen? Het kost ons ontzettend veel tijd dat ‘nieuwsoverzicht’, het ‘liken’ en reageren op posts. Hoe beïnvloeden deze mogelijkheden en al die openbare levens ons nog meer?

We willen nieuwe contacten 

José van Dijck, hoogleraar Comparative Media Studies aan de UvA, deed onderzoek naar digitale cultuur. Haar laatste boek ‘The Culture of Connectivity. A Critical History of Social Media’, bestudeert de opkomst van sociale media – waaronder Facebook – tussen 2001 en 2012. Facebook speelt in op wat gebruikers willen: “Naast contacten onderhouden willen gebruikers zichzelf presenteren en hun netwerk uitbreiden,” zegt de onderzoekster. Het netwerk breiden ze uit via ‘weak ties’ (zwakke banden): mensen waarmee een zwakke connectie is. Dus geen directe vrienden, maar bijvoorbeeld vrienden van vrienden of kennissen uit het heden of het verleden. “Ze willen níeuwe contacten en zoeken deze op met Facebook.” Dit is online natuurlijk veel gemakkelijker doordat iemand met slechts één klik een vriendschapsverzoek stuurt, deel kan nemen aan een groep of iets ‘liket’.

148 vrienden

Een groter netwerk kan stress veroorzaken. Bovendien kan het gemiddelde brein het niet aan om meer dan 148 vrienden stabiel sociaal te onderhouden. Dit concludeerde Antropoloog Robin Dunbar 20 jaar geleden. “Het ligt voor de hand om aan te nemen dat dit op Facebook niet veel anders zal zijn,” vertelt mediapsycholoog Mischa Coster. “Ontvrienden gebeurt eigenlijk in het geheim omdat je er geen melding van krijgt en dus ineens merkt dat iemand je ‘eruit heeft gekinkeld’. Daarom kan het als sneaky ervaren worden.” Toch hoeft een ‘ontvriending’ niet automatisch te betekenen dat de vriendschap over is. Het kan dat iemand geen zin meer heeft in die grote hoeveelheid posts en foto’s over die o zo saaie hobby van de ander. Dit blijkt namelijk de nummer één reden van ‘ontvrienden’ te zijn uit eerder onderzoek van Christopher Sibona, hoofd van het eerder genoemde onderzoek over ‘ontvrienden’. Op nummer twee staan polariserende posts en op drie ongepaste posts. Duidelijk andere redenen dan wanneer een vriendschap in ‘real life’ stukloopt. Wanneer een vriendschap een grotere kans kan lopen om online stuk te gaan hebben wetenschappers proberen vast te leggen. Ze vonden een aantal kenmerken bij verbroken Facebookvriendschappen.

We willen alles weten

Vriendschappen die wel online stand houden, wat kunt u hiermee? Onder andere posts delen: wat u doet, waar u bent, met wie, wat u denkt, voelt en ga zo maar door. Iedereen doet dit waardoor uw Facebook constant laadt met de posts van anderen. Wat doen wij? Dag in, dag uit weer al die posts nalopen. We hebben het er maar druk mee. Waarom doen we dit? Zijn we dan zó nieuwsgierig naar andermans leven? “Je gebruikt alleen media waar je zelf iets uit kunt halen, een bepaalde ‘payoff’,” vertelt Coster. “Bij Facebook ben en blijf je op de hoogte van je vrienden door middel van de updates.”

Grafiek met Facebookvrienden en hun onderlinge connecties. Maak uw eigen Friend wheel: http://apps.facebook.com/friendwheel/iframe.php. Foto: Ton Zijlstra.

Sociale druk

Iedereen facebookt. Volgens van Dijck is er daarom ook sprake van een sociale druk om ‘mee te doen’. “Dat veel communicatie en een groot deel van ons sociale leven zich afspeelt via sociale media is omdat ‘anderen het ook doen’. Er is sprake van ‘peer pressure’: de druk van mensen om je heen. Als je meedoet, ontstaat er een soort clubgevoel. Vooral jongeren tussen de dertien en vijfentwintig zijn hier heel gevoelig voor.” Wilt u deelnemen aan de maatschappij, dan kunt u er eigenlijk niet onderuit om sociale media zoals Facebook te gebruiken. ‘U hoort er anders niet bij’ en zult van alles missen. “Nieuwsgierigheid naar het leven van anderen is zo oud als de mensheid,” zegt van Dijck. De techniekjes van Facebook zoals de statusupdates via het nieuwsoverzicht voeden deze nieuwsgierigheid. “Het maakt je weer extra nieuwsgierig naar die anderen.” Misschien is de nieuwsgierigheid wel een reden waarom we facebookupdates beter lijken te onthouden dan gezichten of zinnen uit een boek.

We willen onszelf vergelijken

Dat we zo graag de updates van anderen lezen, is volgens Coster niet omdat we zo nieuwsgierig zijn. We willen ons vergelijken met anderen. Waarom? “De mate van ons welbevinden spiegelen we af ten opzichte van de mensen om ons heen,” zegt de mediapsycholoog. “Ook offline is dit het geval. Wanneer je op een feestje bent terwijl je ziek bent, is dit rot. Maar wanneer je ziek bent en op de kankerafdeling van het ziekenhuis rondloopt, valt het allemaal toch wel mee en voel je je wel goed. Je bent altijd op zoek naar vergelijkingen om je eigen leven tegen af te spiegelen. Maar op Facebook zijn de levens waarmee je je eigen leven vergelijkt veel te positief afgeschilderd.” Facebook kan de manier waarop u over uw eigen leven denkt dus veranderen: in positief en negatief opzicht. Maar wat maakt het uit dat op Facebook zoveel overdreven positieve dingen staan? U kunt zelf toch ook wel bedenken dat iedereen juist die dingen post en dit daarom geen goede afspiegeling van de werkelijkheid is? “Op Facebook krijg je tegelijk een hele lading positieve posts te zien,” legt Coster uit. “En dan is het kwaad al geschied. Het schakelt je ratio uit omdat je onbewuste eerst begint te werken. 95% van ons denken gebeurt onbewust. Je prefrontale cortex is je rationele deel. Maar emoties gaan sneller en je ratio is dan eigenlijk achteraf een soort pleister op de zere wond die er al zit.” Coster voegt toe dat foto’s de zintuigen nog meer prikkelen waardoor boodschappen nog sterker doorkomen.

We willen onszelf presenteren

Waarom we zoveel waarde hechten aan sociale media en wat daarop gebeurt? Dat komt simpelweg doordat steeds meer communicatie via deze platformen plaatsvindt, zegt van Dijck. “Een groot deel van ons sociale leven speelt zich af op deze platformen. Ze dienen als een soort podium: je wilt gezien worden en natuurlijk wil je dat anderen pósitieve dingen van je zien.” Daarom houden we nu bij alles wat we posten rekening met wat anderen daarvan kunnen en zullen denken. “We zijn ons er steeds bewuster van dat anderen zien wat we posten. Toen Facebook net begon was het minder bekend dat een post door velen gezien werd en de geplaatste informatie nooit meer zou verdwijnen.”

We willen continue online interactie

José van Dijck vergelijkt sociale media met de komst en gebruik van telefoons. “Er wordt op een andere manier gecommuniceerd, via een andere weg, en dit heeft natuurlijk wel gevolgen.” Facebook en andere sociale media spelen een rol in de menselijke interactie en socialiteit. “Voor de komst van sociale netwerken waren sociale contacten vooral informeel. Nu wordt een heel groot deel van het sociale verkeer vastgelegd, gemonitord, gekwantificeerd en geanalyseerd. Tegelijkertijd zijn sociale netwerken niet alleen platforms voor het faciliteren van sociaal verkeer maar beïnvloeden en sturen zij dat sociaal verkeer.” Mensen maken dus niet alleen gebruik van sociale media, deze bepalen deels ook hóe en wat zij met elkaar communiceren. Communicatie kan nu namelijk altijd en overal. Gevolg is dat u van iedereen ‘compleet’ op de hoogte kunt zijn. Facebook maakt het mogelijk om anderen te ‘taggen’ in een bericht of te reageren op posts en dit beïnvloedt de communicatie en interactie. “In de trein zie je dat 80-90 procent van de mensen bezig is met mobiele apparaten, waarvan een groot deel met sociale media-platformen,” zegt van Dijck. Het maakt niet uit of we elkaar nu elke dag zien of juist ver van elkaar af wonen. “Het leven van veel gezinnen met tieners wordt compleet gemedieerd en geleefd via deze apparaten, en ook mensen die elkaar voortdurend zien, communiceren via platforms als WhatsApp, Skype, Facebook en Twitter.” We krijgen er geen genoeg van en doen het dan ook voortdurend.

Facebook’s eerste datacenter met de gegevens van meer dan 800 miljoen gebruikers. Foto: Intell Free Press.

We willen bevestiging

Zoals Coster al zei gebruiken we alleen media als die ons iets te bieden hebben. Zo kunnen we met Facebook op de hoogte blijven van onze vrienden en geeft het ons de mogelijkheid ons leven af te spiegelen tegen het leven van anderen. Maar wat ook erg belangrijk is, is dat we onszelf kunnen uiten. We zijn hierbij op zoek naar sociale bevestiging, vertelt de mediapsycholoog. Mensen zijn blij als ze veel likes krijgen, niet omdat ze Popie Jopie willen zijn. Nee, een like staat eigenlijk ook voor een sociale bevestiging. Ook wanneer iemand iets negatiefs post, wil hij dit uiten en zoekt hij sociale bevestiging. Het posten helpt volgens Coster bij de verwerking, omdat u iets van u afschrijft net zoals bij een dagboek. “Wanneer iemand overleden is, kun je dat echt niet liken. Een ‘comment’ schrijven is weer zo’n drempel, want wat moet je zeggen?” Daarom vind Coster dat er geen dislike-button moet komen, maar een sympathize-button. “Een dislike-button zou een negatieve lading hebben en daar is Facebook niet voor bedoeld. Alles is positief, het moet leuk zijn. Met een dislike-button zouden we mensen kunnen afzeiken, dus die komt er ook niet. Met een sympathize-button kunnen we voor iets wat niet leuk is ons medeleven uiten. Een sympathize-button heeft daarom ook altijd een positieve betekenis. Andere negatieve posts worden al snel als ‘gezeik’ gezien omdat de rest er omheen zo positief is. “Het voldoet niet aan de Facebook-norm: positieve dingen posten. Daarom wordt het als sociaal afwijkend gedrag gezien. Maar door de negatievere posts kun je jezelf wel beter en positiever afspiegelen,” zegt Coster.

Facebook heeft ons ontzettend veel te bieden. We krijgen een groter netwerk, komen alles van iedereen te weten, vergelijken onszelf met anderen, presenteren onszelf en krijgen ook nog eens een flinke dosis sociale bevestiging. De consequenties die het sociale medium op ons echte leven heeft – zowel positief als negatief – neemt de Facebook-gebruiker – als deze zich er al van bewust is – op de koop toe. Kunnen we eigenlijk nog wel zonder Facebook? Coster: “Ik denk dat we prima zonder Facebook als platform kunnen. Ik denk echter wel dat we de behoeften waarin Facebook voorziet vervuld willen hebben.” En zolang er één site is die al die menselijke verlangens werkelijkheid kan laten worden, lijkt het voorlopig nog ‘the place to be‘.

Bron: scientias.nl; 24 maart 2013 om 09:00 uur door Nathalie Pérez.