Beelddenkers & HSP

Het coronahuisarrest biedt ons de gelegenheid om zen te (proberen) worden. 
Tom Hannes geeft zeven tips om dat ideaal na te streven. 

TOM HANNES is schrijver en filosoof.

 
Ik was lange tijd zenboeddhistisch monnik. Nu al enkele jaren niet meer. Maar in deze coronatijden grijp ik vaak, half onbewust, terug naar mijn oude gewoontes tijdens traditionele zenretraites. Natuurlijk is een zenklooster niet te vergelijken met ons hedendaagse huisarrest, waarin we elk met onze eigen moeilijkheden en mogelijk-heden de dag proberen door te komen. Maar toch valt ook hier heel wat zen te rapen – op voorwaarde dat we ‘zen’ niet alleen associëren met concentratie of een zalig ik-momentje. 
 
Dezer dagen zijn een prima gelegenheid om de term ‘zen’ opnieuw zijn bredere betekenis terug te geven: het vermogen om de fragiliteit van het bestaan in de bek te kijken, open te staan voor wat zich aandient en dan, op het juiste moment, vastberaden het goede te doen. 

 
Daarom wil ik in deze tijd van onzekerheid en inperking graag de volgende tips aanbieden:

 
1. Zazen: meditatie

De minst verrassende tip, wellicht. Op zenretraites wordt lang en intens gemediteerd. Dat spreekt niet iedereen aan. De coronamaatregelen laten dat ook niet altijd toe. Maar dagelijks een beetje tijd vrijmaken om op hoogkwalitatieve wijze niets te doen, is wezenlijk voor ieders welzijn en past in elke agenda. Mediteren kan in die zin van alles betekenen. In zenmeditatie zit je onbeweeglijk, breng je je aandacht steeds weer terug naar je adem en in tussentijd aanschouw je het spel van fysieke en mentale verschijnselen. Maar je kunt ook eenvoudigweg een tijdje opgaan in het hier en nu. Of zomaar wat voor je uitstaren. Elke meditatievorm is een soort van social distancing: je neemt afstand van je impulsen en je laat ze voorbijgaan, zodat ze niet je hele bestaan besmetten.

2. Zanshin

Een interessante Japanse zen-term: de geest (shin) van het gebaar (zan). Een verwijzing naar de praktijk om elk gebaar met zorg af te werken. Doorgaans zijn we niet zo geïnteresseerd in hoe we de dingen fysiek doen. Zo worden onze lichaamshouding en onze bewegingen de dragers van onbewuste stress, angsten en onhebbelijkheden. Maar als we wel aandacht besteden aan onze gewone gebaren (hoe zet je het koffiekopje neer, hoe trek je je jas uit, hoe ga je de trap af ...) kunnen we ons bevrijden uit de bewustzijnstunnel van onze actieve leven. We voelen ons ruimer in ons vel. Nu wordt ons huis snel een oord van opgekropte stress, frustratie en angst. Als we dan ons lichaam inzetten om onszelf, anderen en de dingen met meer aandacht en zorg te bejegenen, krijgt ons leven een heel andere kwaliteit.

3. Tijd-zijn

Wie nu plots tijd te veel heeft, zoekt soms naar manieren om de tijd de doden. Dat is zonde. Een mensenleven is kort. Dood de tijd niet. Wees de tijd. Neem de gelegenheid te baat om een existentiële ontdekkingstocht te maken: ‘Wie ben ik als ik de twee grote geboden van onze tijd – werken en consumeren – niet volg?’ Dat zelfonderzoek kan tot verrassend mooie resultaten leiden.

4. Vurigheid

Zenretraites zijn niet alleen rustig. Ze zijn ook pittig. Niet alleen door de lange meditatie-uren, maar ook door de dagelijkse karweitjes: koken, poetsen, de moestuin verzorgen, daken repareren, bossen onderhouden ... Het is voor monniken vaak de enige vorm van lichaamsbeweging, dus ze gaan er flink tegenaan. Steek dus ook de nodige fysieke vurigheid in je coronadagen: sport, doe lichaamsbewegingen, het liefst buiten, zolang het nog kan. Maar je kunt ook pit steken in klusjes in huis. Ook dat is zen.

5. Orde

Een Japans gezegde klinkt: ‘Het is er zo netjes als een zenklooster.’ Ik moet eerlijk zijn: bij ons thuis is het niet altijd zo netjes. Voor corona was ons huishouden half chaotisch, nu is het half ordelijk. Maar bewust meer aandacht besteden aan opruimen, is op zich al een flinke hulp om je recht te houden en zelfs te genieten van je huisarrest. Wonen is geen neutrale activiteit. Onze directe omgeving en ons levensgevoel hebben een ingewikkelde relatie.

6. Schema’s

Je kunt ook orde in de tijd scheppen door dagschema’s op te stellen. Retraites zijn zo rustig omdat je weet wat er wanneer zal gebeuren. Je keuzemomenten worden ingeperkt en dat scheelt. Hoe strikt je schema thuis kan zijn, hangt van je situatie af. Maar één punt is wezenlijk: zorg ervoor dat het gecommuniceerd wordt. Spreek een verloop af met je huisgenoten. Ook dat creëert een collectieve zen.

7. Aandacht voor anderen

Wat mij nog het meest verrast heeft tijdens zenretraites, is hoe sterk de aandacht voor de noden van anderen er werd ontwikkeld. Sommige Japanse restauranthouders trainen hun klantvriendelijkheid door zenretraites te doen. ‘Wat zijn de noden van mijn directe omgeving?’ Het kan een heerlijkheid zijn om daarvan een bewuste praktijk te maken. En vaak gaat het over weinig meer dan een stapje opzijzetten en glim-lachen.
 
Deze zeven tips gaan allemaal over idealen. Idealen dienen om ons richting te geven, niet om verplicht te zijn ze te belichamen. Geen enkele mens is in de praktijk ideaal. Ga er dus niet vanuit dat je ook maar één van de zeven tips helemaal of altijd kunt uitvoeren. Dat is ook in boeddhistische kloosters niet het geval. In coronatijden dus zeker niet. Ook dat besef is zen.