Beelddenkers & HSP

Geplaatst op zondag 29 maart 2015 @ 21:30 , 1187 keer bekeken

De laatste tijd vraag ik me steeds vaker af hoe het toch komt dat ik soms zo’n onbevredigd gevoel heb na een dag werken. Ik neem me van tevoren van alles voor, maak een plan ento-do lijstjes, maar voor ik het weet heb ik mijn mailbox én internet geopend. Tsja, en dan ligt de afleiding op de loer. Een grappig filmpje, een uitnodiging voor een interessant seminar, een nieuwsbrief, een klant met een urgente vraag, en tussendoor de groeps-whatsapp die allerlei berichtjes op het scherm van mijn telefoon vertoont…voor ik het weet word ik opgeslokt door alles wat er op me af komt, en vergeet ik mijn eigen voornemen. En dan heb ik nog niet eens Facebook. Afgeleid, het boek van de Australische filosoof Damon Young, raakt dan ook alleen al door de titel een gevoelige snaar. Een boek om meteen te willen gaan lezen.

Afgeleid

We leven in een wereld vol afleiding en prikkels, waarin het oh zo makkelijk en verleidelijk is om op alles te reageren wat er op ons pad komt. Maar dat geeft uiteindelijk geen voldoening, we raken erdoor opgebrand en uitgeblust, en we voelen ons gefrustreerd.  Ik in ieder geval wel, en als ik zo eens om me heen vraag, ben ik daarin niet de enige. Damon Young geeft, zoals het een filosoof betaamt, geen eensluidend antwoord op de vraag hóe we ons dan minder af moeten laten leiden. Wat hij wel doet is aan de hand van grote filosofen een reis door de geschiedenis maken, waarin hij laat zien dat afleiding van alle tijden is.

Vrijheid

Een van de krachtigste boodschappen van zijn boek vind ik het begrip ‘vrijheid’. Vrijheid is op eigen gezag, onafhankelijk keuzes maken. Vrijheid is de sleutel tot een waardevol leven. Een ‘kwellende existentiële opdracht’ zoals Nietzsche dat verwoordde, die luidt: besluiten wat we zijn en wat we moeten worden. Afleiding is vaak onze manier om ons daaraan te onttrekken. De afleiding of verstrooiing bevrijdt ons even van het gevoel dat we keuzes moeten maken. De boodschap is eigenlijk simpel: je kunt je vrijheid opeisen door het besluit te nemen om te handelen, en wel op grond van je eigen wetten en noodzakelijkheid. En vervolgens dien je daaraan vast te houden, met weloverwogen aandacht. Maar ja, dát is makkelijker gezegd dan gedaan. Onze eigen, ambivalente houding daarin maakt het ook niet makkelijker: enerzijds streven we naar onafhankelijkheid en vrijheid, anderzijds hebben we ook behoefte aan verstrooiing.

Werkplek

Enigszins ontluisterend, maar ook wel weer relativerend door de humoristische ondertoon, vond ik Youngs analyse van de huidige werkplekken. Hij zegt daarover: ‘Het probleem met de ultrasnelle werkplek is niet dat er geen winst wordt gemaakt, het blijkt tijdvulling: zinloos nieuws, groepsmail, spam, virussen, irrelevante bedrijfsmemo’s, doorgestuurde grappen, allemaal afleiding. Uit onderzoek is gebleken dat de constante stroom emails, telefoontjes, sms-berichten een grotere bedreiging voor je IQ vormt dan het gebruik van cannabis.” Sinds ik dit heb gelezen bekruipt me toch elke keer een ongemakkelijk gevoel als ik weer snel even een mail check tussendoor…

Vrije tijd

Voor Seneca was vrije tijd een eerste vereiste. Maar daarmee kwam meteen de verplichting die niet te verspillen. Volgens Seneca moeten we helder voor ogen hebben wat we willen, om dat vervolgens vastberaden en doelbewust te verwezenlijken. In plaats van zich van de ene geneugte of obsessie naar de andere te spoeden, gaat een wijs man kalm zijn weg, en legt hij alle verzoekingen en ergernissen van de vergankelijke wereld naast zich neer.

Het Stoïcisme van Seneca was cognitief van aard, met weinig aandacht voor emotie en verbeelding. In latere tijden kwam er meer aandacht voor die aspecten. Onder andere Matisse wordt als voorbeeld opgevoerd: wat ooit bedoeld was als afleiding (hij was lange tijd aan bed gekluisterd, zijn moeder gaf hem verf, penselen en schildersdoeken, als afleiding) werd zijn bevrijding. Hij ontdekte dat kunst ons in staat stelt een soort ‘dubbele blik’ te ervaren; kunst is haar eigen werkelijkheid. Voor zijn ouders en collega’s was kunst juist iets overbodigs.

Kunst

Aan kunst besteedt Damon Young nog een aantal paragrafen Hij stelt dat het vermogen om van kunst te genieten intelligente, fantasievolle aandacht is. Een gedegen opleiding, opvoeding of veel weten over de historie leiden vaak af van wat kunst te bieden heeft.

Relatie met anderen

Vervolgens gaat het over de ongemakkelijke spagaat tussen enerzijds aandacht voor onszelf of voor de eigen bezigheden en anderzijds de relatie met anderen. Vrienden kunnen soms een ‘last’ zijn, vanwege een gevoel van verantwoordelijkheid of verplichting. Daarom zoeken we soms afleiding bij minder veeleisend gezelschap. Vluchtige kennissen, online vriendschappen, nooit knellend, maar wel verstrooiing. Het is dus van belang toe te geven (vooral aan onszelf) dat we, zelfs als het gaat om mensen die we innig liefhebben, soms geen contact, geen bemoeienis willen. We moeten ons bewust zijn van onze eigen onafhankelijkheid. De rol die werk hierin kan vervullen is belangrijk. Het biedt een legitieme en door de buitenwereld gerespecteerde afleiding van het concept van ‘intimiteit’. Collega’s zorgen voor gezelschap, aanspraak, je kunt met ze samenwerken, zonder de emotionele bagage van vriendschap.

Inspirerend

Al met al vond ik ‘Afgeleid’ een zeer leesbaar en inspirerend boek, geschreven in een prettige, moderne stijl. Young laat soms wat van zijn eigen leven zien, door over zijn kinderen te vertellen. De anekdote over zijn moeder, die hem op zijn mobiel belt precies op het moment dat hij van een prachtig uitzicht geniet in Griekenland, vond ik grappig herkenbaar. Verder vond ik het leuk om de grote namen uit de filosofie, kunst en geschiedenis voorbij te zien komen met al hun worstelingen en ‘gedoe’. Daardoor maakt Young ze menselijk. Ik vond het ook wel enigszins geruststellend om te lezen dat ‘afleiding’ niet een tekortkoming is die typisch hoort bij deze tijd, maar juist iets van alle tijden is. Haast alle grote namen uit de geschiedenis worstelden met het thema ‘afleiding’ en ‘vrijheid’, ieder op zijn eigen manier. Een anekdote over Spinoza is me erg bijgebleven: Spinoza sloeg een aanbod om aan de universiteit te komen doceren af, omdat dat ten koste zou gaan van dat waar hij het meest belang aan hechtte, namelijk vrije tijd en filosofie. De academische wereld zou hem maar van zijn werk houden. Over kalm en vastberaden je weg gaan gesproken…

Boodschap

Door de eeuwen heen is de boodschap overigens in essentie wel hetzelfde gebleven. Om het hoofd te kunnen bieden aan afleiding is het essentieel jezelf te kennen, je eigen pad te volgen, en je eigen waarden te (h)erkennen. Een mooie, waardevolle boodschap wat mij betreft. Het enige dat mij enigszins stoorde in dit boek was het soms wat al te ver gezochte taalgebruik. Voor Seneca gebruikt Young achtereenvolgens ‘oude filosoof’ ‘, ‘oude asceet’ en  ‘Spanjaard’. Ik moest even terug in de tekst om te begrijpen wie nu die Spanjaard was. Had ik iets gemist? Maar goed, het blijkt dat Seneca werd geboren in de Romeinse provincie Corduba (het huidige Córdoba) in Spanje. Vandaar dus dat ‘Spanjaard’… maar dat is slechts een klein puntje van kritiek op dit verder zeer onderhoudende boek.

Aantekeningen

Conclusie: dit is een boek om veel aantekeningen in te maken, interessante passages er nog eens op na te lezen en je te laten inspireren door grote namen uit de geschiedenis, om zo het hoofd te bieden aan de afleidingen die in deze tijd op je pad komen. Een ingetogen boek ook, dat oproept tot echte aandacht en keuzes maken, zonder daarin streng of bevoogdend te zijn.

Met het concept ‘vrijheid’ helder voor de geest neem ik mij voor vanaf nu kalm en aandachtig mijn weg te gaan. Maar voor de zekerheid zet ik voorlopig mijn mailbox-meldingen maar wel even uit.

Bron: Sylvie van der Haar, inspirerendleven.nl

"Afgeleid" wordt uitgegeven door Uitgeverij Ten Have en kost 19,99 euro.